Чулууны мэргэ /ховлог/

Ховлог нь монголчуудын дунд өргөн тархсан төлөг юм.
Ховлогыг хаа явсан газраасаа 41 буюу 21 чулуу аваад л санасан
хэргээ бүтэх эсэхийг үзэж болдог.
Таалж авсан чулуундаа мэдэхийг хүсч байгаа зүйлээ шившээд
чулууг гурван хэсэгт хувааж, хэсэг болгоныг дөрөв дөрвөөр тасласаар
үлдсэн чулууг хэсэг болгоны дээр тавина.
Дараа нь хэсгүүдээ нийлүүлээд дахин шившиж, гурван хэсэгт
хуваагаад мөн л дөрөв дөрвөөр тасална.
Ер нь дөрвөөр таслахад нэг чулуу үлдсэн байх ёстой.
Дөрвөөр тасласаар үлдсэн чулуунуудыг дээр тавьсан чулуунуудын
доор хоёр дахь эгнээ болгон байрлуулна.
Гурав дахь эгнээг мөн ингэж үүсгэнэ. Ингээд гурав гурваар гурван
эгнээ болгоод, хэсэг бүрээс хоёр хоёр чулууг авч, үлдсэнийг нь тайлж
уншина.
Баруун гар талд байгаа эгнээ бол таны тал, харин зүүн гар талынх
бол бусдынх юм.
1. Хамгийн эхэнд таслахад тус тус бүр гурав буувал хэрэг сэтгэлчлэн
бүтэх маш сайн гэж үздэг тул мэргийг цааш дэлгэхгүй.
2. Голын хэсгийг “зүрх” хэмээн нэрлэнэ.
Зүрхэнд хоёр буувал саадтай, нэг буувал баяртай гэж үзнэ.
3. Дээд эгнээний дундахыг зам гэнэ. Тэнд хоёр чулуу байвал зам
саадтай, нэг байвал зам чөлөөтэй гэсэн үг.
4. Дунд талын хоёр хажууг ганзага дөрөө гэнэ.
Хоёр ганзага буюу дөрөө нэг нэгээр байвал болох ёстой зүйлийг
болгохгүй гэж хавчиж боож байна гэсэн үг. Харин хоёр хоёр
байвал байх юм бүтэмжтэй.
5. Хоёр талын барууныг манай талын босго, зүүнийг нь айлын
талын босго гэнэ. Аль талд нь хоёр үлдэнэ вэ тэр тал нь
дийллээ, гарт ороод ирлээ гэж үздэг.
6. Аль нэг талд нь гурван ганц үлдвэл хэргээ бүтээхээр улайран
дайрч байна гэж үзнэ.
7. Өөрийн эгнээний хамгийн дээд талд ганц байвал сэргэлэн
сайн, дундах нь хоёр байвал цатгалан олзтой, нэг байвал
хоосон ядуу, доод талын эгнээний дундах нь хоёр байвал хэл
сурагтай гэх зэргээр тайлдаг.
8. Голын дээд хэсэгт ганц, бусдад нь цөм хоёр байвал зам
нээлттэй, магнай баяртай алтан хайрцаг гэж үзнэ.
 

Зоосны мэргэ

Үйлийн үрийг зоосны хар цагаанаар ялгах нь амар ч үнэн худлыг онож хэлэх нь эрдэмт хүний ухаан буюу. Зайран Д.Бямбадорж

Есөн зоосны судар

Анхны төлгийг тэнгэр мэдтүгэй гэнэ. Дундах төлгийг тэнгэр газар гэнэ. Эцгийн төлгийг төрийн сүлдэнд гэнэ. Есөн зоосны төлгийг  баригч хүн тэнгэр сахиусандаа сайтар сүжиглэж байсугай. Есөн зоосыг 7 ба 21 удаа угаана.
Сүм
Нарны гэрлээр хамаг харанхуйг гийгүүлсэн мэт санасан бүхэн бүтэх. Гэрийн, зочдын, амины төлөг бүгд сайн. Тэнгэр сахиус ивээн өршөөх болно. Ажил албанд сайн. Оргон зайлсныг олж барих. Тэнгэр сахиусны хилэн гэмгүй ч тэнгэртээ тахь, сахиусандаа сэржим өргүүлбэл бүр сайн бөлгөө.
Цагаан сүм
Ер бүгд дор сайн. Аливаа худалдаа бүхэн олз олох, явдал бүхэн бүтэмжтэй сайн. Алдсаныг үзвээс баруун хойд буюу зүүн зүгт сураг гарч олдох, түргэн эр. Аливаа санасан явдал хэрэг саадгүй бөгөөд сайн. Өвчний хувьд бол тэнгэр сахиусны хилэн их, тэнгэр сахиус долоон өвгөн одонд сэржим өргүүл. Нүүрэндээ сорвитой хүнээс гайтвал сэржим өргүүл. Явдлын хүн мэнд явж байна. Удахгүй ирнэ. Үр хүүхэд дор хүү төрнө.
Хар сүм
Аливаад явсан хүнд саадтай ч 3 хоногт ирэх. Эрэл бол холгүй ойр. Удаан олох. Гөрөөлөх авлах. Өвчин бол үхээрийн хорлолтой тул лус тахих. Дотор барцадын дом хийлгэвэл сайн. Олз ба худалдааны хувьд ашиг хонжоо их, тэнгэр сахиусанд сан тавиулж, их онгодод даатгал өргүүл. Тэгвэл дайсны зүйлийг дарахад сайн. Аливаа алдагдсанд бол олоход бэрх. Ажил үйлс бүтээх сэржим өргүүл. Ингэвэл сураг гарч олдоно. Үр хүүхэд ирэх нигууртай. Тэнгэр сахиусандаа сайн залбир. Ер нь сүм 3 удаа буувал сайн. Сүм бол хүний орон гэдгийг анхаар.
Уул
Хэрэг ба хамаг үйлс дор сайн. Явагсад түргэн ирэх. Зарга хийвэл дийлэх, өвчин түргэн эдгэрэх. Алдсаныг ойроос олох. Үр хүүхдэд нигууртай. Дайсан үгүй. Олз олох. Уул бол хийморь юм.
Цагаан уул
Хүч ихтэй тул аливаа хэрэг дор сайн. Айдас хүйдэс үгүй. Дайсанд үл ялагдах, тэнгэр сахиус өршөөх, өлзий хутаг өршөөх, явдал мөрд саадгүй, олз олох. Алдсан зүйлийг үзвээс уул ба ус хадтай газраас олдоно. Өвчин бол өмнө зүгээс хар морьтой хүн ирснээс буюу улаан идээ идсэний бузар байх тул идээний бузар гаргах. Үр хүүхдийн нигууртай. Худалдаанд ашиг их. Сайн төлөг, аливаа үйлс бүтэх замтай. Идээний дом хийлгэх.
Хар уул
Хол газар одсон хүн түргэн ирнэ. Аян замд хийгээд ажил албанд олз ашигтай худалдаа арилжаа бүтэмжтэй, саадгүй сайн. Алдсан зүйлийн эрэл саадтай, удаан. Өвчний хувьд улаан махны бузар их тул үл таних айлд мах шарж идвээс эдгэнэ. Хээрийн гал тахих. Галын дом тахилга хийнэ.
Онгоц
Эм хүн нь хоёр сэтгэл төрвөөс эцэстээ муу. Эрэл бол ойроос олно, өвчин бол хойд зүгээс улаан буюу хар бараан өнгийн эд авснаас, бэлбэсэн эмийн гараас бузар идээ идсэний улмаас үүссэн тул идээний дом хийлгэвээс эдгэрнэ. Идээний дом хийлгэх рашаанаар утлага хийх.
Цагаан онгоц
Өөрийн үйлс дор сайн. Хол газар одсон бол ирж явна. Алдсан бол ойроос олно. Өвчин хүнд боловч амь нас бат сайн. Үр хүүхэд төрнө. Ажил үйлс бүтээх сэржим өргөх.
Хар онгоц
Аливаа санасан үйлс үл бүтэх. Гэрийн дотор хэрүүл хямрал болох, тэнгэрийн хилэн их тул тэнгэр сахиусандаа сан, галын дом хийх, өвчний хувьд хүндрэх тул Их онгодод даатгал хийж, сүлдийг дуудуулах. Эдгэнэ. Онгоц, сар хоёр бол эм хүний сүлд.
Арслан
Мэргэн оточ өвчнийг эдгээх мэт. Гэр ба амин дор хийгээд үйлс бүхэн дор сайн. Орон балгасыг мянган аянгаар эвдэж үл чадахтай адил. Харин ган гачиг дэлгэрч магадгүй тул овоо, лус тахиулах . Хамаг үйлс бүхэн сэтгэлчлэн бүтэх ба явсан хүн саадгүй. Үр хүүхэд олдох нигууртай. Худалдааны хувьд ашиг ихтэй, алдсаныг хялбар түргэн олох. Дайсан, хулгай дээрмийн аюулгүй, өвчин тахалгүй, хийморьгүй цог жавхлан дэлгэрэх сайн.
Цагаан арслан
Хатсан газраас эрдэнэ олсон мэт, хайртай хүнтэй учрах мэт. Амь нас бат, холоос сүр сүлд ирэх мэт. Эрэл бол өөрөө ирнэ. Өвчинд бол лус тахиулж, даатгал хийлгэх. Эдгэнэ. Хол явсан хүн олз ихтэй ирнэ. Худалдаанд ашиг ихтэй. Үр хүүхэд дэлгэрнэ. Цэргийн аянд сэрэмжлэн  яв. Аливаа үйлс сүүлдээ хурд мэт эргэн дайсны нүүр буцна. Алс явсан хүн 3 хоногт буцна. Ажил үйлс бүтээх сэржим өргөх. 7 өвгөнд тахилга өргөх.
Хар арслан
Хар хүн хишиг олз олох. Худалдаанд олз ашиг ихтэй ирнэ. Алдсан юманд бол ноён хүний сүргээс олох буюу түшмэл хүнээс сураг сонсож олно. Өвчинд лусын хорлолтой тул лус тахиулах. Худалдааны ашиг их боловч хэл амны сэржим хийлгэх. Орсон зүйлийг тогтооно. Арслан буух нь лусын хорлол, жатгатай гэж хэлдгийг анхаар. Арслан нар хоёр  хол эр хүний сүлд байдгийг анхаар. Лус тахиулах. Хараал хариулгын сэржим хийлгэх. Хэрээний толгойгоор дом хийлгэх.
Чоно
Ер нь муухан төлөг. Гэр ба амин дор сайн. Гагцхүү жуулчлан одвоос бусдад сонжигдох унасан моринд халтай. Амь насаа даатгах, ажил үйл бүтээх сэржим хийлгэх. Хэрэг тус бүтэх. Аливаа алдсанд зүүн зүгт хүнээс сонсож олох. Заргалдвал дийлнэ. Худалдааны ашиг өчүүхэн. Өвчинд бол улаан идээ идсэн ба галд бузар орсноос буюу хэрүүлтэй газраас улаан мах идсэнээс болж бөөлжих буюу суулгах явдал бий тул бие сэтгэл дагасан барцадын дом хийлгэх. Эдгэнэ.
Цагаан чоно
Аливаа үйлс түргэн бүтэх, хол газар явсан хүн олз ашиг ихтэй ирнэ. Аливаа алдсанд өмнө зүгээс сураг сонсож олох, хэрүүл буюу заргын тал сайн. Өвчинд хар бараан эдээс гайтах, тэнгэр сахиусын хилэн их. Долоон бурхан одыг тахиваас сайн. Орон гэртээ гал тахиул. Худалдаанд олз ашигтай. Үр хүүхэд ховор. Ер нь чоно гурван удаа буувал муу. Учир нь хаан хүн түшмэл хүнтэй учирвал ял олз хохирох муу. Сүлд дуудуулах.
Хар чоно
Явдал дор саадтай, хулгайд сэрдэгдэх, хүн ба малын гарзтай. Бас хэл ам, бузар түйтгэртэй, өвчин ужиг, амь насанд цөвтэй. Хэл амны сэржим өргүүлэх, харын хариулга дом хийх. Гарзын үүдийг хааж, галын дом, хэл амны хариулгын сэржим хийх.
Нар
Нэгэн өдрийн юманд сайн. Жирэмсэн дор сайн. Явдлын хүнд саад их, өвчинд бол бэлбэсэн эмийн газраас улаан идээ ба улаан эд авсан, толгойг ороолгосноос лусын хорлолтой тул лус тахиулах.
Цагаан нар
Санасан үйл нэгэн өдөрт бүтэх. Явдалд саадгүй сайн. Эрэл зүүн хойд зүгээс сураг сонсож олдоно. Өвчин болбоос эрээн эдмэлээс гайтсан тул дөрвөн зүгт эд зүйлийг гаргана. Ариусгалын дом хийх. Сүлд дуудуулах.
Хар нар
Аливаа үйлсэд муу тул дайсны орсон мэт тэнгэр сахиусанд бузар халдсан тул ариусгалын дом хийх. Бэлбэсэн эмийн бузар болсноос  их хэл амыг таслахын тулд хэл амны сэржим өргөх, сүлд дуудуулах, даллага авахуулах.
Хэрээ
Хүн ба малын гарзтай. Бие сэтгэл дагасан өвчин бол улаан мах ба улаан эдийг ад дагаж ирсэн тул барцадын дом хийх. Явгарсанд бол баруун зүгээс сураг сонсож олох. Босуулыг барих. Хол явсан хүн олз ашиг олох сайн. Даллага авахуулах.
Цагаан хэрээ
Гэрийн дотор эд таваар дэлгэрэх. Басхүү даллага авахуулбаас улам сайн. Өвчинд бол хар морьтой хүн идээ авчирснаас горьдсон буюу улаан эдээс гайтах. Эд зүйлийн засал хийх. Босуул хүн үхнэ. Алдсаныг урд зүгээс сургаар олох. Худалдаанд дунд. Үр хүүхдийн нүүр өчүүхэн. Галын дом хийх.
Хар хэрээ
Ургийн хүн архи, мах авч ирэх тул аливаа малд хор болох тул галын дом хийлгэх зочин түргэн ирэх. Алдсаныг зүүн хийгээд баруун зүгт эрвэл олох. Өвчин урвах ба ширүүн тул утлага рашаанаар зөөлөн дом хийж наранд сүү өргөх, онгод шүтээндээ даалт хийж, бие сэтгэл дагасан барцадын дом хариулгын сэржим хийх.
Сар
Санасан хэрэг үйлс бүтэх ба аливаа газар очвол нөхөртэй учрах. Зарга хийвэл дийлнэ. Дайсанд дийлдэхгүй, нөхрийн тулд нөхөд олон. Өвчинд бол бузар, муу идээ идсэний бузар тул идээний дом хийлгэ. Аливаа малын гарзтай тул гарзын үүдийг хааж, галын дом, галын тахилга хийлгэх. Явсан хүн түргэн ирнэ.
Цагаан сар
Аливаа үйлс шударга бүтэх сайн. Өвчинд бол бузар идээ идсэний бузар тул идээний дом хийлгэх. Босуул удаан эрүүлэх нь. Хол газар явсан удаан ирэх. Худалдаанд ашиг үгүй. Үр хүүхэд өчүүхэн. Идээний бузар. Рашаанаар арвилах, биеийн барцад арилгах.
Хар сар
Үйлдэл үйлс бүтэх нь саадтай. Ноён хүнтэй учирвал харийн газраас авах адил аянд, албанд ч сайн. Олз ашиг удаан бүтэх, малын гарзанд газар лусыг тахиул. Өвчинд хар морьтой хар өараан хувцастай хүнээс хар эд авснаас гайтай, ад зэтгэрийн хорлолтой тул овоо, лус тахиулах, тэнгэр сахиусыг тахь. Алдагдсаныг үзвэл олоход бэрх. Хар хэл ам, хараалын хариулга сэржим өргүүл. Хар хэл ам хараалын хариулга хийх. Бие сэтгэл дагасан барцадын дом хийлгэх.
Бумба
Бумбыг рашаанаар дүүргэсэн мэт, хуурай газраас ус гарах адил, хувхай модноос навч цэцэг дэлгэрэх мэт сайн. Гэр хийгээд аминд, зочинд ер нь бүхэнд сайн. Дайсны зүйл үгүй. Хань нөхөд олон. Хол явсан хүнээс сайн үг сонсох. Алдсаныг түргэн олох, өвчинд улаан эд гай авчирна.
Цагаан бумба
Ямарваа үйлс бүтэх сайн. Өвчин бол үхээрээс болсон тул үхээрийн бузар гаргуулах. Босуул хүнийг үзвэл баруун хойноос сурагтай. Олдоно. Аливаа алдагдсанд “явгарсанд” өндөр уулнаас гарзгүй олдоно. Худалдаанд ашиг хонжоо их. Явсан хүн саадгүй түргэн ирэх. Үр хүүхэд сайн. Нөхрийн хувьд олно, удаан сайн. Үхээрийн бузар.
Хар бумба
Сайн боловч саадтай, аминд тогтвортой. Тэнгэр сахиусын хилэн их. Лусын сэржим өргөх. Явдал мөрд нөхөр үл олох. Гөрөөлбөлавлах эрлийг сургаар олох. Бие дагасан барцадын дом хийлгэх. Лус тахиулах

МЭРГЭ ТӨЛӨГ

далны мэрэг гурван цагийн үйлийн үрийг хэлж чадах мэргэ төлгийн дээдийн дээд юмаа Д.Бямбадорж

                         Далаар мэргэлэх нь:

Далаар мэргэлэх нь бидний өвөг, дээдсээс уламжилж ирсэн нэн
эртний мэргэлэх арга юм. Монголын их хаан Мөнх далаар мэргэлж
байхыг 1254 онд Францын элч, жуулчин хэд хэдэн удаа үзсэн тухай
аяны тэмдэглэлдээ тэмдэглэсэн байдаг. Мөнх хаан бол Тулуй эзэн,
Сорхагтани бэхи хатан нарын дундаас мэндэлсэн Монголын дөрөв
дэх их хаан юм.
Чингис хааны хүү Тулуй (1187-1232) эзний хатан Сорхагтани бэхи
хатныг дэлхийн хамгийн ухаантай, бөө сэцэн хатан хэмээн Монголд
төдийгүй Европ, Азийн олон улсад хүндэлж байсан тухай доктор
Д.Хоролдамба “Дэлхийд алдаршсан Монгол хатан Сорхагтани бэхи”
гэдэг номдоо өгүүлсэн нь нэн сонирхолтой байна.
Үүнээс үзвэл Монголчууд хонины далаар мэргэлэх өнө эртний
уламжлалтай болох нь мэдэгдэж байгаа юм.
Далаар мэргэлж сурахын тулд үсэг, өнгө, хэлбэр, гадна байдал, ан
цав гэсэн үндсэн таван шинжийг, далны ясан дээр гарч болох тэмдэг
бүрийг сайтар мэддэг, түүнийг “уншиж”, зөв ойлгож, тайлбарлаж
чаддаг байх зайлшгүй шаардлагатай.

Даланд байдаг таван шинж тэмдгийн талаар товчхон
өгүүлье.
1. Бараавтар өнгөтэй, тослог бол: Толгой дээрээ хар ноостой,
нуруугаараа алаг, гэдсэндээ хүйсний хавьцаа хар, үс нь урт
гахай адил явдалтай хонь.
2. Тослог бус, дун цагаан өнгөтэй бол: Шар толгойтой, нурууны
нь ноос боровтор хүрэн, ямаа адил тачир, ширүүн ноостой,
янгир адил хэлбэр галбиртай хонь.
3. Улаавтар судал бүхий, хавчигдуу артай бол: Улаан буурал
өнгөтэй, өтгөн ноостой, том цүнхгэр гэдэстэй, ирвэс маягтай
хонь.
4. Цэнхэрдүү туяатай, бичгийн цааснаас ч нимгэн: Хөх
толгойтой, сийрэг ширүүн үс ноостой, нохойтой төсөөтэй
хонь
5. Тоос шороон өнгөтэй: Өтгөн ноостой, шилүүсэрхүү хонь
хэмээн тодорхойлж үздэг байна.

Далны толгойгоор эзнийг шинжих:
1. Далны толгой өргөн, ирмэг зах нь тавиун бол эзэн бэл чинээ
сайтай, түвшин сайн хүн болохыг илэрхийлдэг.
2. Далны толгой давчуу, хүнхэр байвал хонины эзэн дунд зэргийн
хөрөнгө чинээтэй, ажил хэрэгтээ завгүй.
3. Далны толгой өргөн, зузаан бол эзэн нь уран цэцэн яриа
хөөрөөтэй, хөгжилтэй хүн.
4. Далны толгой урт гонзгой, хавчиг нарийн эзэн нь ховдог, заваан
болхи, нэлээд гүймхий, бас муу хүн аж.
5. Далны толгой хатуу, нимгэн байвал эзэн нь худалч, зусар
бялдууч хүн гэсэн таван үндсэн хэсэг болгон шинжих арга
байдаг.

Далны таван орон, тэдгээрийн утга учир, арга засал: Даланд
байх таван оронд хамаарах таван шинж, тэмдэг байдаг. Үүнд:
Тэнгэр орон,
Лусын орон,
Тэнгэрийн орон,
Дайсны орон,
Эрлэгийн орон
Эдгээр тав орон болно. Энэ таван шинжид тулгуурлан мэргэлдэг
байна. Тэнгэр оронд хоёр зам, Лусын оронд хоёр зам. Дайсны оронд
хоёр зам, Эрлэгийн оронд хоёр зам байна.
Нэг цагаан, нэг хар хоёр зам байдаг нь сайн, муу шинж тэмдгийг
илэрхийлнэ.

Цагаан зам.
1. Тэнгэр орон тийш гарсан байвал тэнгэр ивээх
2. Тэнгэр орон тийш гарсан байвал тэнгэр ивээж байгааг, сайн
шинж тэмдгийг заана.
3 Лусын орон тийш чиглэсэн байвал өвчтөн Лусын ивээлд
байгааг үзүүлнэ.
4. Тэнгэрийн орон тийш гарсан бол Тэнгэр нар өвчтнийг ивээж
буй.
5. Дайсны орон тийш гарсан байвал тухайн жилдээ дайснаа
ялахыг өгүүлж буй.
6. Эрлэгийн орон тийш цагаан зам гарсан байвал золгүй явдал үл
тохиолдоно.

Хар зам.
1. Тэнгэр орон тийш гарсан байвал тэнгэр өвчтнийг зөнд нь орхиж
байгааг, тэнгэр уур хилэнг илэрхийлнэ.
Засалд: Тэнгэр цагаан хадаг тавьж, арц, хүж асаан, тансаг саванд
хийсэн алт, мөнгө, үнэт зүйлс, арвай, будаа, амтат идээ өргөнө. Сан
тавьж 12 хөлгөөр тахих. Тэнгэр тахилд сан тавьж ариутгасан бөөд
цагаан морь буюу цагаан идээгээр өргөл өргөх ёстой.
2. Лусын орон тийш гарсан бол Лусын хорлолыг илтгэнэ.
Засалд: Лус савдаг аргадах, архи, сүү, арвай, 4 талд гал түлэх,
тунгалаг булгийн ойролцоо алт, мөнгө, хаш, сувд, зэс, гууль, номин
элдэв төрлийн идээ будааг тавганд хийж тавих ба дөрвөн зүйл хар
зүсмийн малаар (адуу, хонь, үхэр, тэмээ) Лусын хааныг тахихад
бэлдэж, тахил өргөх газраа уясан байна. Тахилга дууссаны дараа
Лусын хаадын дүрсийг онгон цэвэр газар орхиж тахилд бэлдсэн зүйлээ усанд өргөдөг.
3. Тэнгэрийн орон тийш гарсан бол тэнгэрийн хилэнг зааж буй.
Засалд: Хурмаст тэнгэрт мөргөн залбирч, цагаан морь унасан ес
буюу таван хүнд түүнийг бариулж, сайхан товцог дээр аваачин, үнэт
эд юмсын хамт газарт булах ёстой. Дахин мөргөл залбирал үйлдээд
эргэж ирнэ.
4. Дайсны орон тийш гарсан бол жилийн турш ялагдалд орохыг
заана.
Засалд: Бөө удган залж, хар хэл амыг дардаг архи, сэржим сүү
өргөх. Хар дайсныг ялахын тулд хар утсыг хадуураар тас хэрч.
5. Эрлэгийн орон тийш хар зам гарвал тухайн жил уг хүн хаашаа
ч, юунд ч явсан гай зовлонд учирч магад.
Засалд: Төөрөг засал, гайд гаргах, гайд гаргах үед сурвалжтан 49
толгой, энгийн хүн 4 толгой төрөл төрлийн мал золиослоно.
Бусад зүйл: Бас таван төрлийн гал буй.
Үүнд:
1. Дээдийн гал,
2. Түшмэдүүдийн,
3. Туслахууд,
4. Өөрийн,
5. Төрөл төрөгсдийнх.
Хулгай, өвчин, гай зовлон, саад тотгор, урагшгүй бүтэшгүй явдал
зэргийн талаар мэргэлэх үед гарсан зам буюу ан цавууд дээр дурдсан
галтай давхцах буюу тэдгээр тийш чиглэсэн байвал өвчин гал дээгүүр
тэгнэж байгаа, хулгайч шууд ирж яваа, гай зовлон хар замаар нүүрлэх
гэж буй, саад тотгор замд тээглэж байгааг өгүүлж буй юм.
Жишээлбэл: Өвчний шинж тэмдгүүд: тэнгэр зүгээс ямар нэгэн
шинж (ан цав) гарсан байвал харь хүнээс нэг бол цээж, толгой цагаан
адуу унасан хүнээс болж өвджээ гэсэн үг.
Далыг шатаахад тэнгэр орон, хар зам хавьд яс хэлтэрч унавал гай
зовлонг буурал юмуу, саарал морь унасан, нүүрэндээ сорвитой, үсэнд
нь буурал суусан, огцом чанга дуутай, доголон буюу хазгар, нүд нь
согогтой хүнээс болж, гай зовлон нүүрлэж байгаа гэсэн үг.
Энэ бүх шинж тэмдэг таарч байвал заавал гай ирнэ.
Далны яс Лусын орны хавьд эмтэрч, цоорвол бараан царай, тасархай
хамартай нүүрэн дээгүүрээ гувдруу сорвитой, хатингар туранхай
биетэй паргиа сөөнгө хоолойтой, гартаа мухар хуруутай, духандаа
мэнгэтэй хүн халзан морь хөлөглөн ирснээс гай учирсан байна.

Өвчнийг мэргэлэх нь: Эрлэгийн орны орчим хагарч хугарсантэмээ
унасан, өндөр биетэй, тасархай хамартай хүн, эсвэл будаггүй
эмээлтэй, өрөөсөн дөрөө нь хугарсан, сэтэрсэн, дарвагар уруултай,
үнсэн хөх царайтай, хөмсөг сормуус ихтэй, урт хумс, сэгсгэр үс, хонхор нүдэт, барзгар, цоохор хүн архи авчирсан нь гай дууджээ. Дайсны орон хавьд эмтэрвэл-халзан толгойтой, улаан юмуу, шар царайт, малгайн залаагаа хажуу тийш унжуулж, захгүй дээл өмссөн, татанхай алаг морьтой хүн, эсвэл цонхигор цайвар царайтай, наримгар хамартай, пажигнасан дуутай, навтгар бүдүүн биетэй хүн гай авчирсан.

Хулгай дээрмийг мэргэлэх нь: Далны хүйтэн тал тийш чиглэсэн зам гарсан байвал хулгайч нэг гэрт байна. Харин халуун тал тийш зүглэн зам гарсан байвал мэргэлүүлж байгаа хүн олон хулгайч, дээрэмчний халдлага, дайралтад өртөнө. Хулгайч дээрэмчдийг унасан морины нь зүсээр тэднийг таньж болно. Тэнгэр орны замаар цагаан, шарга, хул гурван зүсмийн морь, хүйтний орны замаар хээр, зээрд, хул халтар, халиун морь ирнэ.
Амьдрал ахуйг мэргэлэх нь: Гэрийн эзний амьдрал ахуйг мэргэлэх нь. Хэрэв эзэн галын оронд тайван сууж байвал сайны шинж, хөндлөн сууж байвал удтал өвдөх, нүүр нь нөгөө тийш харсан бол гай зовлонд учрах, наашаа харж байвал муу юм байхгүй. Далны ясан дахь цагаан зам шулуун, арсайж барсайгаагүй бол сайн тэмдэг.

Олз ашгийг мэргэлэх нь: Хүн, тэмээ, булга, хэрэм, хуяг дуулга, буга, согоо, чоно зэргийг нэг ангилалд оруулж үзэх ба цөм дээд зэргийн олз болно. Удаах зэргийн ашиг нь адуу, үхэр, хувцас хунар, эд бараа, үнэг хярс болно. Галын чиглэл далны омог тийш зүглэсэн бол дээр дурдсан зүйлийн олз олно. Ийм шинж үгүй бол хавь ойр олз ашиг эс олмуй.
Аялал, жуулчлал, алс хол явах тухай мэргэлэх нь: Дээрхтэй адил боловч бас ялгаатай. Далны омог орчим ан цав үүссэн байвал бэрхшээл учирна. Омгоос арай доохнуур цав гарвал эмээлийг тэмдэглэж буй. Далны тогоо орчимд ан цав байвал эмээл наашаа харсан, олз омогтой, тогооноос ан цав холдох тутам эмээлийн бүүрэг цаашаа харсан, гарз хохиролтой.

Гал голомтны эдээр мэргэлэх нь: Далны яс дугуй хэлбэртэй  өмөрсөн бол галын эзэн зайлж одсоны тэмдэг, гал бузардсан байна.
Галын эзэн зайлан одсоны шинж нь гэрийн эзний хүүхэд түлэгдэх, хувцас хунар нь шатсанаар илэрдэг. Галаа мялааж тахивал зохино.

Алдсан гээсэн юмыг мэргэлэх нь: Галаас гарч буй тэмдэг хүйтний орон тийш чиглэсэн байвал адуу мал хайсан хүний алс холоос сураг дуулж байж түүнийгээ олно. Халуун талдаа ан цав гарсан байваас алдсан мал нь хамаатны сүрэгт байна.
Онцгой анхаарвал зохих мэргэ. Тэнгэрийн орны хавьд шувуутай
төстэй шинж мэдэгдэх, цав гарсан байвал шувуутай хүн ирнэ. Түүний
нүүр батгатай, нэг гарын хурууны хумс хугархай, нэг шүд хугархай
буюу үүдэн шүд нь сийрэг, унасан морь нь бодон сүүлтэй. Шувууны
далавчны нэг гэмтсэн буюу сүүлгүй байж магад. Хэрэв бүтэн бол
сайн. Лусын хааны орны зүгээс Эрлэгийн орон тийш зам гарч, сэвс
маягийн юм гарсан байвал түүхий мах ганзгалсан юмуу, араатан
амьтан дагуулсан хүн ирнэ.
Энэ хүн Лусын хааны зүгээс ирвэл сайн, харин Эрлэгийн талаас
ирвэл муу тул хүлээж авалгүй явуул.
Нэгэнт ирсэн бол гайд гаргах ёс гүйцэтгэж, хийсэн сүгээ авдартаа,
эсвэл дэр буюу орон доогуур хий.
Хэрэв далны чих сэрвийж сэртийсэн бол баяр баясгалангийн,
сөртөн хэтэрхий том бол хэрүүлийн шинж. Далны ам хоёр тэмдэг
үзүүлнэ.
Нэг нь өөрийнх нь, нөгөө нь чөтгөрийнх. Өөрийн аманд цав гарсан
байвал мэргэлж буй зүйл удааширна.
Чөтгөрийн амд цав гарсан бол садан төрөлд уй гуниг учрах, хоёр
ам хоёул цавтай бол Бурхан, чөтгөр хоёр хоорондоо дайсагналцсан.
Цагаан, хар утас адил зам тэнгэр орноос гарч галын тийш халз чиглэсэн бол тэнгэр буюу ивээгчийн замыг, эсвэл улаан, шар хувцастай лам хүн ирэхийг өгүүлнэ. Ламыг ирсэн цагт нь онцгой хүндлэл үзүүлж, таван өнгийн хадаг барь. Бас хар, цагаан өнгийн утас адил зам Тэнгэр юмуу, замд гарсан байвал мэргэлүүлж буй хүнийг ивээгч нь орхин одсоны тэмдэг.

Дал шатаах журам: Хоёр, гурваас олон хүн байх ёсгүй. Далыг
нэг их ширүүн биш, бас хэт зөөлөн биш гал дээр шатаах ба шатааж
байх үед чимээгүй байна. Хөл гарыг хооронд зөрүүлсэн байдалтай
байлгах, өөр зүйлийг бодож болохгүй. Далыг галд шатааж байх үед
час час гэсэн авиа гарвал хэрүүл, маргаан болох.
Садан төрөл нь уг хүний эсрэг таагүй санаа агуулж, мэргэ төлөг
тавиулж байж ч мэднэ. Харин далны яс тас тас гэж дуугарч байвал
гэр орон, эд хогшил бохир байгааг, эсвэл үхсэн хүний сүнс орон гэрт
нь хоргодож байгааг илтгэнэ. Энэ бол муу шинж ба сүг хийж түүнийг
зайлуулагтун. Далны хамар хугарч унавал гэнэт бие муудаж болзошгүй авч хурдан эдгэрнэ. Далны яс гал дотор матийж махийвал галд тахил өргө. Яс халуун оронд хугарвал тэр хүн тухайн жилийн турш байнга өвдөх, доройтох, санаа сэтгэлийн зовлонтой байх. Хүйтний замаар хугарч унаваас энэ онд золгүй явдал тохиолдохгүй. Халуун талаасаа далны хүзүү хугарч сэтэрвэл уй гашуу, уйтгар гуниг тааралдах, хүзүү халуун талаасаа хэлтэрвэл муу юм огт болохгүй. Далны ясан дахь таван орон цөмөөрөө цагаан өнгөтэй бол сүсэг бишрэлдээ найдаж итгэвэл сүр хүчийг олно, бүх талаар биш юмаа гэхэд зарим талаар олмуй. Далны ясанд гарч байгаа шинж тэмдгүүдийг цөмийг нь хэр зэрэг эзэмшсэнээс мэргийн үнэн зөв хамаарна.
Дал худал хэлэх, андуурах гэж үгүй, харин хүн л түүнийг андуу
зөрүү тайлдаг.

Далны таван хориг буюу цээр. Далаар мэргэлдэг хүн: Далыг
нохойд өгч болохгүй, усанд хаяж болохгүй, хагалж бяцалж болохгүй,
галд хаяж болохгүй, далны яс уруу буудаж болохгүй. Дараах таван
шинжийг нууцлахгүй байж болно.
Үүнд: Бурханы замын учир утга, далны тогооны учир утга, таван
оронч учир утга, далны гадаргуугийн хонхор хотгор, суурийн учир
утга, тэрчлэн далны хамрын ойролцоох тогооны учир утга, гадаад
үзэмж болно.
Таван газар буюу орныг бие биеэс нь салангид авч үзнэ. Энэ бол
ноднин жил, энэ жил, таван жил, таван сар, таван хоног мөн ба мэргэнд гарч байгаа шинжүүдийн утгыг цөмийг салангид авч үзнэ.
Таван орон байдаг нь цаг хугацаа, зам, өнгө гэх мэт ба тэдгээрийг тааж мэдэхэд амаргүй. Тухайлбал, мэргийн хариуг дурайтал бичсэн байгаа мэт хэлэх хэрэгтэй. Далыг шатаах үед тогоо нь эмтэрч хагарвал амьдралын бэлгэдэл болсон хайв тогоо хагарч бутарна гэсэн үг. Өнгө муу, үхээнц саарал байваас их суурь малаас олон толгой хорогдохыг өгүүлнэ.
Галын хэл: Цагаан өнгө гарч ирвэл энэ онд эсэн мэнд байхыг
өгүүлэх, цэнхэрдүү өнгөтэй бол хүйтэн болох, улаан өнгөтэй бол салхи шуурга болох, шар өнгөтэй бол халуун, бүгчим болох, бас заримдаа хэрүүл маргаан, зодоон цохион гарах, хар өнгөтэй бол бороо орох шинж юм. Далыг шатаах үед ирмэг захаар нь хурц өнцөг бий болвол хэрүүл болох, далны хамрын хажууд хурц ирмэг үүсвэл мэргэлэх үед толгой, их биеэс үс ноосыг нь үгтээж зулгаасан байна. Халуун талдаа хар өнгийн сөртөн юмуу, үзүүр гарсан байвал халуун хошуут малын ноос үснээс авсны тэмдэг. Харин хүйтэн талд хурц өнцөг, үзүүр бий болсон бол мэргэлэх үед хүйтэн хошуут малын үс ноос хэрэглэжээ.
Өөрт чинь муу юм хийх бодолтой мэргэлүүлсэн хүн нэг бол мухар хуруутай, эсвэл нүүрэндээ сорвитой, өөрт чинь дайсагнагч хүн болой. Тэр хүний хар муу санааг зайлуулахад цаад хүн ихэс дээдэс, бол хар хувцас, хар адгуус, есөн зээтүүний үзүүр, есөн зүүний хугархай, есөн самны шүд, есөн газрын замын шороо, төө хар урттай, мохоо үзүүртэй есөн хар саваа, уг хүний насны тоотой адил тооны балин, гурилаар хийсэн хоёр шар шувуу, мөн хоёр хэрээ хэрэг болох. Харин цаад хүн эгэл хүн бол таван өнгийн утсаар тор хийж газарт булбал сайн.
1. Дайсны газар
2. Тэнгэрийн газар
3. Лусын газар
4. Хааны гал
5. Ноёны гал
6. Түшмэлийн гал
7. Өөрийн гал
8. Боолын гал
9. Үхэгсэдийн газар
10. Хот
11. Дайсны
12. Хүйтэн
13. Лус
14. Эрлэг
15. Тэнгэр заяа тэнгэр
16. Авралын тэнгэр
Далны хамар дагуу хагарсан бол халзан баяр, хөндлөн хагарсан
бол омог их олз ихтэйн шинж болдог.